Jak wyglądała młoda Adyna? Powiadano, że miała urodę włoską, bo takie było pochodzenie jej przodków. A więc kruczoczarne włosy i zapewne piwne oczy; za to nosek raczej polski, dość szeroki (ktoś go nawet do kartofla porównał). Panna niezbyt szczupła i niezbyt wysoka, wielce urokliwa, elegancka, pełna gracji. Nie zachowały się niestety jej zdjęcia z młodości. Dopiero gdy nastała epoka fotografii pojawiły się jej podobizny. Znane jest jej zdjęcie z roku 1863 , gdzie widać damę prawie 60-letnią, jeszcze z ciemnymi włosami. Na innym, poźniejszym zdjęciu (z 1873 r.) widzimy Adynę z siwymi kędziorami.
Szczęśliwym zbiegiem okoliczności niedawno temu weszłam w posiadanie jeszcze innego zdjęcia. Pochodzi ono ze Zbiorów Biblioteki Kórnickiej. Widzimy na nim trzy matrony. Nazwiska dwóch można łatwo odczytać: Helena Turno i Adyna Turno. Trzecie jest zamazane, widać tylko imię Izabella. Who is who? Adyna Turno, ta pośrodku, to ukochana Pawła Edmunda Strzeleckiego. Ta po lewej to jej bratowa, arystokratka Helena Kwilecka, która wyszła za mąż za Witolda Turno. Ta po prawej – spekulowałam – to chyba Izabella Słupska… a może Kurnatowska? Czy ktoś nam pomoże rozszyfrować ten podpis?
Oczywiście, zaciekawiło mnie, w jakich okolicznościach to zdjęcie powstało. Nie jestem mocna w niemieckim, ale zadałam sobie trud, aby sprawdzić, co znaczą słowa Hirschberg u. Warmbrunn widniejące pod zdjęciem. Okazało się, że to najstarsze w Polsce, znane uzdrowisko Cieplice Zdrój nieopodal Jeleniej Góry, wówczas pod zaborem pruskim. Dowiedziałam się też, że zdjęcie zostało wykonane w pracowni bardzo znanego fotografa Otto van Boscha. Przystojny facet! Zdjęcie matron zrobiono w roku 1872 lub rok później. Adyna wygląda tu niemal identycznie jak na innym zdjęciu, gdzie jest sama, najwyrażniej inaczej ubrana. Być może pojawiła się w Cieplicach dwa razy i rok po roku robiła sobie zdjęcie? Tak czy owak wygląda na to, że fotki były robione jeszcze za życia Strzeleckiego. Kto wie, może mu nawet jedną wysłała do Londynu? Tego już się nie dowiemy, bo decyzją samego Strzeleckiego (albo fałszerza testamentu) wszystkie dokumenty i papiery miały być spalone tuż po jego śmierci.
Wpatruję się w oblicze Adyny, tej sędziwej „matrony” i próbuję wśród zmarszczek dopatrzeć się jej młodego oblicza. Do kogo była podobna? Do matki, Urszuli de domo Prusimskiej? Czy Madam Turno była piekną kobietą? Zapewne tak. Kiedy Adam Turno był na wojnie, a Adynka i Wincenty mieli po kilka latek, mamusia dała się uwieść wielkopolskiemu magnatowi, Atanazemu Raczyńskiemu. Obiecywał jej małżeństwo. Ale kiedy na świat przyszedł Piotruś (1808 r.), Atanazy był już zakochany w innej kobiecie. Namawiał Urszulę, aby się z synkiem wyniosła do Drezna, a on im zapisze kawałek majątku. Urszula tę ofertę odrzuciła; była zdesperowana i zrozpaczona, nawet Adama Turnę serce zabolało ze współczucia (o czym pisał w swych pamiętnikach).
Atanazy owszem zrobił zapis na rzecz Urszuli, ale szybko tego pożałował i wynajął zbira, który ten zapis wykradł z jej biurka. Rozpętało się piekło! Ostatecznie Atanazy wpadł na pomysł, aby Urszulę wydać za mąż. I znalazł (kupił?) kandydata! Był nim Alexander D’Alfonce, oficer-kartograf świeżo przeniesiony z wojska francuskiego do polskiego. Jak wynika z odnalezionych niedawno temu pamiętników Atanazego, ślub Urszuli i Alexandra odbył się w maju 1810 roku. Musiało być to udane małżeństwo. Ze związku tego urodziło się 8 synów.
Tak więc Adyna miała 9 braci przyrodnich, jeden był synem Atanazego, reszta synami Alexandra. Czy kiedykolwiek ich spotkała? Adyna przez długie lata pozostawała w Sędzinach pod opieką swojej babci, która ją bardzo kochała. Babcia, Katarzyna Prusimska de domo Chłapowska, pochodziła z zamożnej rodziny. Nie wiemy, jak zareagowała na to, że jej córka Urszula porzuciła dwójkę dzieci i uciekła w świat, najpierw z Atanazym, a potem z Francuzem. Rodzeństwo zostało rozdzielone: Wincentego wzięła na wychowanie stryjenka Turnowa, a Adynkę – babcia Prusimska. Uszula zmarła w 1827 roku, być może z wyczerpania, urodziła bowiem 11 dzieci: Witolda, Adynkę, „bękarta” Piotrusia oraz 8 synów Alexandra Alfonca. Oto ich lista: Aleksander Adolf (1810); Tadeusz Włodzimierz (1812); Józef Emilian (1817); Felicjan Aleksander (1818); Jan Kazimierz Stanisław (1820); Teodor Wincenty (1822); Antoni Stanisław (1823); Felix (1827).
Nie wiemy, jakie były relacje między Babcią Prusimską, a jej córka Urszulą, ani czy bacia wtajemniczała Adynkę w rodzinne tajemnice. Sporo słyszymy o dworze w Sędzinach. Wiemy, że Adyna mieszkała tam (do 1828 roku) i że pomieszkiwał Paweł Strzelecki. Nic natomiast nie słyszymy o jej dziadku Wincentym. Czyżby mieszkał osobno? Czy był w dobrej komitywie ze swą córka Urszulą (matką Adyny)? Zdumiała mnie znaleziona wczoraj informacja, że Wincenty Prusimski był dziedzicem rozległych dóbr w okolicach Międzychodu, m.in. majątku Debrzno, który Urszula wniosla D’Alfoncowi w posagu. Jeśli Urszula wniosła ten majątek w posagu, to znaczy, że dostała go od swego ojca. Tak więc Urszula nie musiała „ciągnąć kasy” od Atanazego. Zresztą Alexander nie należal do ubogich. Na etapie żeniaczki z Urszulą (w 1809 roku) awansował do stopnia podpułkownika, otrzymał stanowisko szefa biura topograficznego.
Czy Adyna kiedykolwiek odwiedziła swą matkę? Czy wiedziała, jakie były losy Piotrusia? Nie wiemy. Zapewne matka zabrała go z sobą i Francuz go przygarnął jak swego… W każdym razie Atanazy Raczynski odsunął go od siebie… Aż dziwne, bo kolejnemu nieślubnemu synowi zapewnił byt. W czasie pobytu w Berlinie Atanazy romansował między innymi z młodą aktorką Caroline Sutorous. W roku 1829 urodziło im się dziecko Auguste Berger. Caroline, u progu wielkiej kariery, nie chciała dziecka. Atanazy wysłał Augusta na jeden ze swych licznych majątków, do Grabowa nad Prosną, gdzie chłopak miał zapewniony byt. Niestety, nie znamy jego dalszych losów.
Znamy natomiast dalesze losy Caroline. W roku 1836 wyszła za mąż za znanego pisarza i aktora Jean Baptiste Baison. Miała z nim trzy córki, Annę, Augustę i Karolinę, wszystkie zostały słynnymi aktorkami. Zachowała się podobizna jednej z nich. Portret Augusty nawet dziś można kupić na e-bayu. Caroline po założeniu rodziny urwała kontakt z Atanazym; zapewne nie interesowały jej losy Augusta.
Atanazy romansował na potęgę, ale też dbał o swe interesy, w roku 1816 ożenił się z majętną Anną Radziwiłł. Miał z nią troje dzieci. Większość życia spędził w Berlinie. Był znanym mecenasem sztuki. W nabytym w Berlinie pałacu stworzył galerię obrazów. Był znaną postacią. Na swój sposób był patriotą, podobnie jak starszy brat Edward. Obaj pozostają w pamięci rodaków, jako mecenasi sztuki oraz hojni filantropi.
Pruskie władze długo mu nie ufały, dopiero w 1854 roku udało mu się zostać dożywotnim deputowanym pruskiej Chamber of Lords. Ale nawet ta pozycja nie uchroniła go od berlińskiej intrygi. Berlin postanowił wybudować nowy Reichstag i to właśnie na tym terenie, gdzie stał pałac Atanazego. Prusacy postanowili wyburzyć jego rezydencję. Raczynski probował grać na zwłokę. W pewnym sensie mu się to udało. Dopiero w kilka dni po jego smierci (sierpień 1874) Prusacy przekupili jego syna. Zapadła decyzja wyburzenia rezydencji. Dzisiejszy Reichstag stoi na “fundamentach” jego pałacu. Atanazy nawet w grobie nie miał spokoju. Cmentarz, na którym był pochowany, w 1960 roku zniszczono, a na na jego miejscu zbudowano Berlinski Mur. Bad luck!
Dla mnie w tej galerii postaci skupionych wokół Adyny najciekawszym się wydaje Alexander Alfonce, wierny Polsce żołnierz kampanii napoleońskich. Lubił go nawet Adam Turno, który w swych pamiętnikach opisuje spotkanie z Alexandrem w 1813 roku. Stało się to na wojennym szlaku, kiedy to dwaj panowie przez dni kilka musieli dzielić kwaterę i żołnierski los… Ale o Alexandrze i Adamie opowiemy innym razem.
Ernestyna Skurjat-Kozek
Źródło: https://www.zrobtosam.com/PulsPol/Puls3/index.php?sekcja=1&arty_id=22838
Zdjęcie tytułowe: Helena Turno (nee Kwilecka), Adyna Turno i Izabella w uzdrowisku Cieplice Zdrój, 1872 lub 1873 (zbiory własne)
